Meniň guýularymdan peýdalanýan beýleki ulanyjylara
asla üns bermäň. Öz turbaňyzy gönümel birikdiriň-de, almaga rugsat berdi diýip
aýdaýyň!»
- Suw bilen üpjün ediji
Men size suwy näçe mümkin boldugyça, şonça-da
berdim! Eger siz düşünýän bolsaňyz, men öz meýdanlarymdan suwy alyp, ony size
berdim ahyryn!»
Gadyrly kärdeşlerimiz, öz mysalymyzda — çynlakaý hem möhüm zatlar hakynda.
Şu ýyl bagçylygymyzyň suw meselesiniň çözgüdini gözlemek
bilen, ulanyp boljak peýdaly meýdany ösdürmek üçin biz özümiziň adaty we ilkibaşdan
ugur alan usulymyzdan el çekmeli boldyk.
Biziň iki kilometr ýokardaky akym boýunça ýerasty suw
akymlaryndan 4 guýyny burawlap, özüniň uly meýdanynda baglaryny ösdürip
ýetişdirmäge başlan goňşymyz bar. Biz ondan maý aýyndan oktýabr aýyna
çenli onuň suwuny bagymyzy suwarmak üçin ulanmaga rugsat bermegini soradyk we
ondan şu möwsüm üçin wada berlen 5.5 l/sek. suw aldyk. Geçen ýylyň ahyrynda
goňşymyz biziň hojalygymyza goşulyşmak kararyna geldi we biz, esasy maýadarlar,
ýene-de üç adam bolduk. Goňşymyz, bagyň ähli 17,1 gektara barabar bolan peýdaly
meýdanyna ir-iýmişli nahallary ekmegi tamamlamak şerti bilen, şu ýylky işlerimiziň
çykdajylarynyň mukdaryna deň bolan möçberde maýa goýmaklyga söz berdi.
Häzirki möwsüme çenli biz öz hojalygymyzdaky bagçylygy
ir-iýmişleriň söwdasyndan alýan girdejilerimize we topragyň dikeldilmegi üçin
talap edilýän wagta laýyklykda ösdürip ýetişdirdik (malinany ekmezden ozal 4
ýyl töweregi dikeldiş çäreleriniň geçirilmegi, şeýle hem, mysal üçin, ýokary
çykdajylar zerur bolup durýar). Biz hojalygymyzyň doly dolanyşygyna, ýagny
takmynan 25 tonna ir-iýmiş we 9 tonna miwe hasylyna 2032-nji ýyla çenli ýeteris
diýip garaşýardyk.
Biz kömekçi işgärleri bir ýarym esse köp hakyna tutduk we
geçen ýylyň noýabr aýyndan başlap galan 4,6 gektar (karta boýunça aşakda) meýdany
malina ekmek üçin taýýarlap başladyk. Biz hakykatdanam eşek ýaly işledik...
dekabr aýynda ilkinji malina nahallaryny ekip başladyk we bu işlerimizi aprel
aýynyň başynda tamamladyk. Şol bir wagtyň özünde ýarym awtomatlaşdyrylan
suwaryş ulgamyny çekip, 3-nji guýyny tamamlap ýetişendigimize gaty begendik, şeýle
hem biz gaýada 50 metr çuňluga guýy burawlamak üçin buraw enjamy bilen potratçyny
çagyrdyk, şol ýerlerde ýagyş suwlarynyň ýollary bolmagy mümkindir diýlip
çaklanylýar.
Şol bir wagtyň özünde, 165 gektar meýdanda sil suwuny,
erän garyň suwuny we ýagyş suwuny saklamak boýunça amala aşyran çärelerimiz
üstünlige beslendi, sebäbi ilkinji gezek gurakçylykda (eýýäm ikinji ýyl,
Türkmenistanyň beýleki ýerlerinde bolşy ýaly, bizde gurakçylyk dowam edýär), bizden
aşakdaky çeşmeler guramady, we jemi 0,4 l/sek. debet bilen ýedi sany täzeleri
açyldy.
Bu ýyl 5,5 l/sek. goşmaça — bu biziň bu ýyl suwaryş üçin
gerek bolan suw zerurlygy babatdaky çözgütdir (biz eýýäm öz kärizlerimizden we
guýularymyzdan ortaça 2 l/sek. suw çykarýarys).
Biz şeýle bir begenipdik, we elbetde, şolbada çukur gazyp
çykdyk, hem-de 75/7 mm PWH turbany (basyşa çydamlylygy 10 bara çenli) çekdik we
onuň uzynlygy boýunça gidrourgulardan we basyş päsgelçilikleriniň bozulmagyndan
goramak üçin barlag we garşylyklary ýuwmarlama serişdelerini gurnaşdyrdyk, daýanç
we basyşa gözegçilik ediji stansiýalar üçin sorujylary we awtomatikany satyn
aldyk — muňa gaty köp pul harç etdik, guýa şatlygymyzdan şeýle howlukdyk —
paýlaşmak üçin goňşymyz bize turbany birikdiriň diýdi...
Maý aýyna çenli biz gaty ruhlanyp işledik we bar
güýjümizi berdik, şondan soň bolsa başga bir hekaýat başlandy. Biz eýýäm
nahallarymyzy suwaryp ýördük, şol barmaşa suwuň berilmesi 12 günläp togtady duryberdi...
goňşymyza eýýäm biziň näçe nahalymyzy ýitirendigimizi görkezýänçäk mesele asla
çözülmedi. Soň bolsa, bize berilýän suwuň akymynyň tizligi awgust aýynyň
başynda 1,4 l/sek. çenli pese gaçdy we düzgün diýilýän zat hiç wagt hem berjaý
edilmedi, suw berilmesindäki arakesmeler bir gün ýa-da ondan hem has köp
wagtlap dowam etdi durdy.
Topragy birje gezek guratdygyň bolany, şondan soň malina möwsümiň ahyryna çenli ne idili miwe berer, ne-de onuň hili bolar. Biz eýýäm iýul aýynda nahallaryň 45 göterimini ýitirdik, galan nahallary guratman saklamak biziň üçin bijaý gaty kynçylyklar bilen başartdy. Munuň üçin biz eýýäm ýetişen agaçlaryň we ösümlikleriň ösüp oturan bagçylyk meýdanlaryna suw üpjünçiligini kesmeli bolduk — şol sebäpden hem smorodinanyň 80% göteriminden gowragyny we malinanyň 30% göterimini ýitirdik. Wideoda – biz ýitgilerimizi hasaplaýarys.
Biziň müşderilerimiz, adatça, awgust aýynyň ahyrynda, ilkinji sowuk gijeleriň we salkyn günleriň düşmegi bilen, biziň daglarymyzda malinanyň aýratyn tagamly we süýji bolýandygyny diýseň gowy bilýärler — çünki malina sowugy halaýar. Şonuň üçin olaryň köpüsi, esasanam konditer önümlerini öndürijiler we söwda dükanlarynyň ulgamy, malinany awgust aýynyň ahyryndan oktýabr aýynyň ortalaryna çenli sargyt edýärler. Şeýle malina miwesini esasan bir ýaşly nahallar berýär, has ýetişen nahallar esasy hasyly iýul aýynyň ortalaryndan awgust aýynyň ahyryna çenli getirýär. Indi bolsa, bir ýaşly nahallaryň 45% göteriminiň ýitirilendigi we malinalaryň galanlarynyň bolsa gurandygy sebäpli hasylymyz ep-esli derejede azaldy, müşderileriň nobat-hatary soňky birnäçe gün bäri has hem köpeldi, olardan sargytlary biz näbelli sene boýunça almaly bolýarys... Bu biziň üçin juda uly zarba boldy – biz iň oňat ir-iýmiş miweli hasylymyzyň ýarysyny ýitirdik.
Bu biziň üçin gaty uly ýitgi. Bu telekeçilere öz hojalygymyzy dolandyrmaga gatnaşmaga mümkinçilik bermek bilen, biz ikinji gezek özümizi awundyk. Emma ilkinji gezek ekerançylyk meýdanlaryna maýa goýanymyzdan soň ylalaşylan öňünden tölegiň geçirilmän, yza süýşürilmegi bolupdy. Häzir bolsa — şol goňşymyz şu ýyl çykdajylar üçin maýa goýan pulunyň deregine bagyň bir bölegini aýyrmagy talap edýär. Ýagny, hemme zat edil golliwud filmlerindäki ýaly.
2013-nji ýyldan başlap ilkinji satuwlardan başlap, şu güne çenli her ýyl satuwlardan alýan ähli girdejilerimizi bagçylygy ösdürmeklik üçin maýa goýduk. Biziň häzire çenli ýaşamaga jaýymyz ýok, 12 ýyl bäri, ýuwaş-ýuwaşdan, gurup gelýäris. 2013-nji ýylda minusdan başlap (-136 000 ABŞ-nyň dollary, bu biziň maýa goýan nagt serişdelerimiz, öz tygşytlan pullarymyz), geçen ýyl operasion çykdajylar üçin 60 000 ABŞ-nyň dollardan gowrak sarp etdik — bu soňky 10 ýylda her ýyl üçin ortaça 30,000 ABŞ-nyň dollary bolýar. Biz 2032-nji ýylda sap girdeji gazanmak barada pikir edip, biziň öňden meýilleşdirişimiz ýaly, diňe öz girdejimizden başlap, şeýdip ösmegimizi dowam etdirmelidiris. Emma biz şol goňşymyzyň goşandyny kabul etdik we 9 aýdan soň ol bagçylygy talap edeninde, hut şu telekeçä her ýyl, 2005-nji ýylyň başyndan başlap, bize we maşgalalarymyza eklenç üçin sarp edilenini hasaplamanyňda, ähli zady girdejimizden maýa goýýandygymyzy düşündirip bilmedik, diňe bir gezek – 2013-nji ýylda öýlenmek üçin toý edemde, beýleki halatda – diňe geçen ýylyň ahyrynda, ol hem edil kömekçilerimize aýlyk töleýşimiz ýaly girdeji aldyk. Biz bu bagçylyga öz janymyzy aýaman, tutuşlygyna ýüregimizi berdik ahyryn – ýöne muny şol telekeçä düşündirip bolanok...
Hudaýa şükür, bagçylygymyzy gurnamaklyga başlanymyzdan bäri biz kanuny
bozman işläp gelýäris. Dogrusy, bu bize asla gerek hem däl - ýene-de
gaýtalasam, Hudaýa şükür, biziň ýurdumyzda kabul edilen kanunlar aýry-aýry şahsyýetleriň
täjirçilik bähbitlerini däl-de, eýsem tutuş jemgyýeti goraýarlar. Telekeçileriň
biri – TSTP-nyň dolandyryş geňeşiniň agzalarynyň biri bilen bolan soňky gezek
duşuşanymdan soň, olaryň biziň hökümetimize (has dogrusy, bu “telekeçiligi
ösdürmek” taslamasynyň awtorlary - USAID-iň üsti bilen) kanunlary üýtgetmek
maksady bilen basyş edýändikleri meni gaty ynjalyksyzlandyrdy, ol Ukrainada
eýýäm oba hojalygy pudagynda edilen işleriniň mysalyndan ugur alyp, kanunçylyk işinde
üstünlikleriň gazanylandygy babatda öwündi. Men bu telekeçiden baý bolma islegiň
nädip syýasy pikir, telekeçiligiň bolsa nädip partiýa bolup bilýändigini maňa
düşündirip bermegini soradym? Bu adam meniň şu soragymyň jogabyny
bilmeýändigime gaty geň galan ýaly ýüzüni üýtgeden boldy-da, edil şol wagt gaty
işlidigini bahana edip, oňa jogap berip bilmedi.
Bu makalany men size duýduryş bermek we ýene-de bir gezek öz pikiriňizi aýtmak üçin ýazdym, gadyrdan dostlarym — oba hojalygy, ekerançylyk, agrar pudagy – bu amerikan modeline görä telekeçilik işi däl. Oba hojalygyna pul gerek däl – oňa bu telekeçilik işine söwdagäriň modeli bilen bahalandyryp bolmaýan jemgyýetiň düşünmesi we öz maýa goýumlaryny goramak babatyndaky onuň goldawy gerek.
Men makalamy nusgawy şahyrymyzyň sözleri bilen jemlemek isleýärin:
Zelili, bar zatdan ölümdir gaty,
Ölümden-de gaty kişi minneti.