Orta Aziýada artezian linzalary - äge boluň!

 

Biziň Türkmenistanymyzdaky artezian burawlama guýusy – umumy ýaramaz iş. SSSR döwründe biziň ýerasty suwlarymyzyň ätiýaçlygy jikme-jik saklanylýardy, sebäbi:

 

1) Bu dikeldip bolmaýan serişde;

2) Ýerasty suwlaryň düýpli möçberde ähli linzalary agyz suwuň strategiki ätiýaçlygy hökmünde ykrar edilýärdi;

3) Artezian suwy ulanmak bilen, siz diňe bir ýerasty ätiýaçlyk çelegini boşatman, eýsem siz onuň alamatlaryny hemişelik bozýarsyňyz.

 

Ähli ýagdaýda süýji suwuň linzalary bolan ýerde ol düzüminde onlarça, hatda ýüzlerçe esse ýokary minerallaşdyrylan suw bolan jyns bilen gurşalan. Köpetdagda, Köýtendagda we olaryň dag eteklerinde minerallaşdyrylan (gaty) suwuň sebäbi bolup, esasan kalsiý we hlor birleşmesi çykyş edýär, emma burawlama guýusyndan suwuň düzüminde köp mukdarda beýleki eredilen minerallaryň we maddalaryň bolmagy mümkin. Munuň ýaly ýagdaýlarda, süýjüi suwuň linzasyndan suwuň çekilip alynmagy linzanyň özünip jynsynyň gönümel wajyp hilleriniň ýitmegine getirýär. Jynsyň öýjükliligi, geçirijiligi peselýär we suwuň alamatlary has minerallaşdyrylan we köplenç ulanmak üçin ýaramasyz bolan suwuň jynsa daşky galyňlykdan gelip gowuşýandygy sebäpli ýaramazlaşýar. Bu üýtgeşme hemişelik galýar.

 

Ozal burawlanan artezian burawlama guýusy barlaga tabşyrylandan soň birnäçe möwsüm yzygiderliginde debitiň ölçegleri we dinamiki derejeleri barlanylýardy. Bu linzany bozmazdan näçe suwy çekip bolýandygyny (böwediň çägi) kesgitlemek üçin ýerine ýetirilýär. Burawlama guýylary gidrogeologiki barlagyň esasynda burawlanýardy we ilkinji nobatda – barlag burawlama guýylary burawlanýardy. Soňra olar böwediň diňe çäklendirilen tertibi bilen ulanylyşa tabşyrylýardy we suwuň minerallaşmagynyň derejesine her ýyl gözegçilik edilýärdi. Bu işleriň ählisi suwasty ätiýaçlyk çeleklerini bozmzlyk üçin ýerine ýetirilýärdi. Mundan daşary, zyýanly we howply maddalaryň barlygyny barlamak üçin suwuň hökmany sejlermesi geçirilýärdi. Köpetdagyň we esasan hem Köýtendagyň mysalynda barlagdan geçirilýän burawlama guýularynyň köpüsi hojalyklara umuman berilmeýärdi – suwda radonyň barlygy sebäpli. Radon – öýkeniň çilimden soňky howply çişmesiniň birinji sebäbi.

 

Häzirki wagtda eger-de biz gözegçiliksiz we häzirki ykdysady bähbit üçin artezian howdandan suwy çekýän bolsak, biz öz çagalarymyzdan we agtyklarymyzdan suwy ogurlaýarys. Biziň ýurdumyz eýýäm häzirki wagtda suw serişdelerini ulanmakda örän uly basyşy duýýar. Biz suwuň çeşmelerine we olary ulanmaklyga degişlilikde hususy syýasaty gurmak üçin ylmy binýady ösdürýäris; şol bir wagtyň özünde hem ABŞ we Ýewropa birleşigi basyş edýär, serişdelere bolan gözegçiligi umuman aýyrmak we olary hususy eýeçiligine geçirmek üçin kanunçylykda üýtgetmeleri talap edýärler. Emma häzirki wagtda guraklygyň gözegçiliksiz suwarylmagynyň we soňky 25 ýylda artezian burawlama guýusyndan suwuň böwetlenmeginiň ýaramaz netijeleri bar. Çagalarymyzdan we agtyklarymyzdan suw we serişdeler ogurlaýarys.

 

Bizde başga mysal bar – biz bagymyzyň aşagyndaky suwuň debitini ýokarlandyrýarys we kärizleri gazýarys. Biziň bagymyzyň aşagynda durnukly çeşmeler açyldy. Biziň bagymyzyň aşakdan akýan çaýdan bölünişigi boýunça aşakda ýerleşýän goňşylar suwy suwarmak üçin alyp gidýärler, şol sanda biziň saklanan çeşmämizden. Bu, köp töwekgelçilikler bilen bagly bolan agyr we uzak proses. Emma netije – suwuň Hudaý tarapyndan berilmegi we diňe biz üçin däl.