Näme üçin syýasat baradaky pikirlerimi beýan edýärin? Bu, işimiziň geljegi, öz ýurdumyzdaky durmuş we ösmek islegi bilen baglanyşykly. Mysal üçin:
Owganystan bolup geçýän ýagdaýlaryň iň
esasysy hem gönüden-göni Türkmenistanda ekerançylygyň geljek ösüşleri bilen
baglanşyklydyr.
Siz bilýärsiňizmi näme üçin Owganystanda ähli obalylar täze hökümeti ak ýürekli goldaýarlar? Olarda topragy ulanmaklygyň mülkdarlyk ulgamy.
Amerikanlar bu ulgamy Türkmenistanda hem öňe sürýärler – we Murgap pilot taslamasyna ýaly başladylar. Murgapda USAID taslamasynyň ýolbaşçysy Serdar Ýagmyrowyň aýtmagyna görä, (ol ýerde başga taslamalar hem tutuş Mary welaýaty üçin bar):
1.
Ilki bilen, amerikanlar Kurlýand
welaýatynyň häkimiýetine Murgapnyň suwunyň ähli ulanyjylarynyň ýylda bir gezek
üýşüp, derýadan suwuň alynmagyny geçen ýyl üçin kwota bölmekleri üçin ýardam
bererler. Telekeçiler, fermerler, fermer birleşikleri, önümçilik kärhanalar we
hususy işgärler – hemmeler.
2.
Murgapda suwuň möçberiniň çaklamasy
amerikan maslahat beriş kompaniýa tarapyndan üpjün ediler.
3.
Ulanyjylar jemgyýetçilik esaslarynda
meýletin suwy bölüp bolmajakdygyna duçar bolanlaryndan soňra, olar suwy we onuň
çeşmelerini hususy eýeçilige geçirmeklige delillendirilerler. Munuň üstünde
ABŞ-nyň Ilçihanasy Türkmenistannyň garaşsyzlygynyň başyndan işleýär.
4. Halkyň heniz eýeçilik edýän ähli resurslarynyň – ýeriň, uglewodorodyň, suwuň, peýdaly gazyp alynýan maddalaryň we tebigatyň – hususylaşdyrylmasy şundan başlanar.
Wakalaryň şu tertipde bolup geçişi
meniň üçin we biziň işimiz üçin örän uly kynçylykly meseledir. Hakykatda, Owganystanda
soňky 30 ýylda bolup geçýän ýagdaýlar latyşlarda ýüze çykyp biläýjek (ýöne ýüze
çykmaly däl!) ýagdaýlaryň görnükli görkezijisidir.
Siz bilýärsiňizmi, Owganystan 1996-njy
ýylda Ýewropa 3600 tonna (1) geroini eltdi; 2001-nji ýylda bolsa, amerikanlar Owganystanny
täze hökumetden “uruşyp almankalar”, jemi 185 tonnany, bu bolsa kommunistleriň
gözegçiliginde bolmadyk ýerlerde amala aşyryldy?
2020-nji ýyl üçin bolsa, 19 ýyllyk amerikan okkupasiýasyndan soňra, Owganystan geroini kommunistlerden ozal, 1996-njy ýyldakydan dört esse köp öňdürdi.
Ynha şonuň üçin topragy we suwy ulanmak ulgamynyň örän uly orny bar.
Owganystanyň fermerleri tirýek ösdürip ýetişdiresleri gelmeýär. Ýöne olar hukuksyz adam. Owganystanda meniň aýdyp geçişim ýaly, oba hojalygyň mülkdarlyk ulgamy bar, edil, mysal üçin giçki orta asyrlarda Horezmde we Buharadaky ýaly. Ýeriň we suw çeşmeleriniň eýeleri (adatça olar köplenç ýolbaşçylaryň göni tabynlygynda ýa-da özleri ýolbaşçy bolup ýören ýerli häkimiýet) öz şertlerini nygtaýarlar we fermerleriň olaryň topragynda nämäni ösdürip ýetişdirmelidiklerini buýurýarlar. Fermerlerde bolsa nähili gazanç etmekligi saýlamak çykalgasy ýok. Alladan her gününe merhemete garaşýan adaty obaly adam, musulman üçin täze hökümete gelmegi talabanlykdan boşamagy, halal zähmeti we adalatly girdejini aňladýar.
Haçanda amerikanlar Türkmenistanda täze
ykdysady ulgamy öňe sürenlerinde, olar latyşlara üstünlikli oba hojalykly
Tehasda, meselem Meksikadan gelen mugt wagtlaýyn işçileriň ýerli eýeleriň
meýdanlarynda ykdysady üstünligiň esasyny düzýändikleri barada habar
bermeýärler.
Şeýle-de, amerikanlar Türkmenistannyň heniz deň hukukly raýatlaryny nähili tertipde baýlara we hukuksyzlara Owganystanda ýa-da Tehasdaky ýaly bölüp bolýandygyny düşündirmeýärler. Olar anyk latyşlara şu toprakdaky dawalary çözmäge ýardam bermezler. Bu dawalar bolsa Türkmenistanny döwlet hökmünde sarsdyryp bilerler. Mysal üçin Efiopiýany alsaňyz.
Ykdysady syýasatyň iň uly ýalňyşy – oba hojalygy telekeçä deňemek. Hakykatda, oba hojalygy bizde kantonlara, jülgelere, teýplere ýa-da klanlara bölüp bolmaýar. Suw, ýerasty suwlar ýa-da drenaž gurluşlary bilen biziň goňşularymyzyň edýän işleri gönüden-göni biziň bagymyzyň ýagdaýynda, ösdürip ýetişdirmege çykdajylarda, biziň önümlerimiziň arassa bahasynda bildirýär. Arçmanda kanala ýokaryrakda, meniň dostum kireýine alyjynyň goňşularynyň edýän işleri onuň topragynyň we onuň miweliliginde örän güýçli bildirýär.
ABŞ-nyň ozalky ilçisiniň Infoabad habarçysyna beren gepleşigi:
Habarçy: Eger Sizde jadyly taýajyk ýeke bir isleg üçin bolan bolasdy, onda Siz nämäni islärdiňiz?
Ilçi: Men, Türkmenistanda çaltrak demokratiýanyň, ykdysadyýetiň liberalizasiýasynyň, hususylaşdyrmanyň gutarmagyny ýürekden isleýärin. Türkmenistannyň günbatar görnüşdäki döwrebap ýurda öwrülmegini isleýärin!
Taýajyk. “Jadyly!”